امروزه لوازم آرایشی و بهداشتی یکی از بازارهای پر رونق در تجارت جهانی است.

از ویژگی‌های بارز این صنعت در بازار تنوع آن می‌باشد. طبق آمارهای جهانی، در کشورهای در حال توسعه بازار محصولات آرایشی و بهداشتی 4.5 درصد افزایش یافته، هم‌چنین در سطح جهان نیز به عنوان بازار محصولات مراقبت شخصی شناخته شده و گردش مالی آن در حدود 28.6میلیارد دلار است.

در طول دهه‌های اخیر صنعت کازمتیک پتانسیل خود را برای دستیابی به رشد پایدار و برای انعطاف پذیری در شرایط سخت اقتصادی نشان داده‌است.

پیشینه ی لوازم آرایشی و بهداشتی

از لحاظ تاریخی استفاده از لوازم آرایشی و بهداشتی به زمان‌های دور برمی‌گردد. در آن زمان افراد برای انجام آیین‌های مقدس، پوست خود را با موادی از قبیل رس، چربی حیوانات و رنگ‌دانه‌های طبیعی آغشته می‌کردند.در حال حاضر این موارد را می‌توانیم در برخی از قبایل جهان مشاهده کنیم. نقاشی‌های روی غارها نشان می‌دهد مردم آن زمان از آرایش برای برقرای ارتباط و نشان دادن شرایط خلق‌وخو و سطح زندگی استفاده می‌کردند. یکی از مهم‌ترین نمادهای آرایش در جهان، مجسمه‌سنگی و سکه حکاکی شده منقش به تصویر ملکه نافارتتی که مربوط به مصر باستان هست که ایده استاندارد شده‌ای از زیبایی زن به تصویر کشیده‌است و می‌توان به پوست برنزه، گردن دراز، لب‌های کشیده، چشمان بزرگ و بادامی و شکل گونه‌ی برجسته اشاره نمود.

باستان‌شناسان در آرامگاه ملکه، ابزارهای زیبایی متعلق به 2600 سال قبل از میلاد پیداکرده‌اند. در آثار یافت‌شده، برخی از فرمول‌های ساخت روغن‌های آرایشی وجود داشت. این آثار را می‌توان در موزه لوور پاریس مشاهده کرد. در مصر باستان برای مبارزه با بوی بد بدن و همچنین لک‌های موجود بر روی پوست از محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده می‌کردند. در مصر باستان زنان دئودورنات‌ها، تونیک‌های پوست و مو و محصولات متعدد دیگر که عمدتا از شیر، آرد گندم، مخمر، عسل، خاک رس و روغن‌های مختلف آرایشی برای پوشاندن موهای خاکستری وپیش‌گیری از ریزش مو و از بین بردن موهای زائد استفاده می‌کردند. در یونان باستان پس از به قدرت رسیدن اسکندر مقدونی، تولید محصولات آرایشی آغاز شد و در همین زمان نیز در رم، زنان از محصولات نرم کننده پوستی استفاده می‌کردند؛ مثلا دندان‌هایشان را با پودر سنگ جلا می‌دادند و با استفاده از عطرها و مدل‌های مختلف، موهای خود را می‌آراستند. در همین زمان گیاهان دارویی نقش مهمی در توسعه محصولات آرایشی داشت.

در طول قرن 17 و 18 توجه کشورها به صنعت کازمتیک دو چندان شد.علاوه بر زنان، مردان هم از محصولات آرایشی استفاده می‌کردند. در قرن بیستم محصولات کازمتیک تبدیل به کالای لوکس شد که تنها در انحصار چند شخص بود. محصولات جدیدی که در فرانسه پدید آمدند طبیعی‌تر به نظر می‌رسیدند. در همان زمان،  توسعه صنعت سینما و استفاده‌ی گسترده از محصولات آرایشی توسط بازیگران، موجب افزایش مصرف این محصولات توسط مردم عادی شد. در حال حاضر لوازم آرایشی و بهداشتی سهم گسترده ای از بازار جهانی را به خود اختصاص داده‌است. این محصولات به افرادی که از مشکلات پوستی رنج می‌برند کمک می‌کند و باعث افزایش کیفیت زندگی می‌شود.صنعت کازمتیک برای هر نوع پوست، مو و حتی هر فرد محصولاتی که متناسب با آن‌ها می‌باشند، ارائه می‌نماید. در نهایت زیبایی در ذات انسان‌ها است و آن‌ها نیز برای حفظ و مراقبت از این نعمت خدادی تلاش می‌کنند.

سازمان‌های نظارت کننده بر صنعت آرایش و بهداشتی

سازمان غذا و دارو در کشور ما قوانین مختلفی برای تولید مواد اولیه، فرمولاسیون، هدف مصرف، لیبل محصولات آرایشی وضع کرده که تمامی این قوانین در سایت سازمان مزبور موجود است. از نظر سازمان غذا و دارو بین محصولات دارویی و محصولات آرایشی (cosmeceutical) تفاوت وجود دارد. البته برخی از محصولات آرایشی و بهداشتی در گروه داروهای otc (بدون نسخه) قرار دارند و مشمول مقررات مربوط به آن می‌شود.با حضور برند‌ها و لوازم آرایش مختلف در کشور ما و افزایش تنوع آن فرصت‌های انتخاب بیشتری در اختیار مصرف‌کنندگان قرار داده است.

براساس مطالعات انجام شده بیش از 45 درصد بازار این محصولات در اختیار سوپرمارکت های بزرگ هستند که کارشناسان این حوزه معتقدند داروخانه‌ها بهترین مکان برای فروش این محصولات می‌باشند.داروسازان در این صنعت می‌توانند از مراحل تولید تا عرضه نقش آفرینی داشته‌باشند و این صنعت می‌تواند ظرفیت بالایی برای اشتغال داروسازان ایجاد نماید ولی متاسفانه در سال‌های اخیر توجه کمی به این  موضوع شده‌است.

خوشبختانه شاهد افزایش کالج‌ها ودانشگاه‌هایی در سراسر جهان هستیم که رشته‌های مرتبط با این صنعت را گسترش می‌دهند که برنامه‌های مربوطه در سایت فدراسیون بین المللی کازمتیک(cosmetic) موجود است. این نهاد یکی از مهم‌ترین فدراسیون‌های جهانی در زمینه همکاری‌های بین‌المللی در ارتباط با صنعت لوازم آرایشی و بهداشتی و بالاخص شیمی کازمتیک می‌باشد. از اهداف این فدراسیون عبارتند:

1-پیشرفت علم کازمتیک

2-برگزاری برنامه‌های علمی و آموزشی که منجر به افزایش سطح تکنولوژی در علوم کازماتیک می‌شود

3-تشویق به اجرای طرح‌های تحقیقاتی اساسی که باعث گسترش سطح تکنولوژی می‌شود.

این انجمن در سال 1956 در پاریس تشکیل و در 8 سپتامبر 1959 در بروکسل تبدیل به فدراسیون شد .

داروسازان متخصص علوم کازمتیک

علم کازمتیک و طراحی فرمولاسیون، یک علم بین رشته‌ای است که در حال توسعه فرمولاسیون‌های مختلف و تولید لوازم آرایشی و محصولات مراقبت شخصی می‌باشد. از مهم‌ترین موارد، تاکید بر طراحی محصولات موثر مرتبط با مراقبت شخصی و افزایش سطح رفاه و رضایت مصرف‌کنندگان شده و از دروس مرتبط با این صنعت نیز می‌توان به شیمی‌آلی، بیوشیمی، زیست‌شناسی مولکولی، بیوتکنولوژی و فارماکولوژی و شیمی دارویی اشاره نمود. داروسازان متخصص علوم کازمتیک در توسعه، فرموله کردن، ساخت، کنترل کیفیت و بازاریابی لوازم آرایشی و محصولات مراقبت شخصی که شامل رژلب ، شامپو، رنگ مو و محصولات اختصاصی برای بزرگسالان، کودکان، نوزادان نقش مهمی ایفا می‌نمایند.

از رشته‌های شغلی صنعت کازماتیک می‌توان به حوزه‌های تحقیق، پوست، مو و ناخن تراپی، فرمولاسیون محصولات آرایشی،کنترل کیفیت، تولید، کنترل ماندگاری و سمیت و امور مربوط به مشتریان اشاره نمود. پست‌های سازمانی مرتبط عبارتند: 1-تامین کننده مواد خام اولیه 2-کارشناس ارشد تحقیقات بازار 3-کارشناس ارشد ایمنی محصولات 4-متخصص شیمی کازمتیک 5-کارشناس ارشد  آزمایشگاه‌های تحقیق و توسعه 6-دانش‌یار پژوهش فرمولاسیون 7-کارشناس ارشد تضمین کیفیت 8- فرمولاتور 9-متخصص امور رگولاتوری 10-تکنولوژیست تولید 11-گرافیست 12-مدیر بازاریابی

مطالعات انجام شده نشان از نقش موثر داروسازان شاغل در داروخانه‌ها بر افزایش سلامت پوست مو دارد و سطح دانش داروسازان عامل مهمی در اثبات اثر گذاری آن‌ها است. بنابراین بهتر است اموزش‌های ویژه‌ای در رابطه با مشاوره‌های تخصصی و فوق تخصصی پوست و مو و امور مربوط به تولید و فرمولاسیون برای آنها توسط سازمان‌ها و نهادهای ذی صلاح مانند سازمان غذا و دارو، انجمن داروسازان ایران، انجمن علمی داروسازان، انجمن صنایع آرایشی و بهداشتی و … در نظر گرفته شود. از مباحث پیشرو تحقیقاتی در این صنعت می‌توان ازکار مانتو ویژیلانس (cosmatovigilance )، ایمنی فراورده‌های آرایشی و بهداشتی نام برد. برای این که در بازارهای جهانی حرفی برای گفتن داشته‌باشیم، باید محصولاتمان را با تکنولوژی پیشرفته و رعایت استانداردهای جهانی روانه بازار‌های هدف نماییم.

در پایان، افراد ذی‌نفع و فعالان این صنعت باید سخت کار کنند تا این صنعت را فعال و پویا نگه‌دارند و توجه داشت که توسعه این صنعت می‌تواند از وابستگی ما به صنعت  نفت بکاهد و این صنعت ارزآوری بالایی برای کشور می‌تواند داشته باشد.

سید داود حاج سید محمدی