چرا ممکن است آلزایمر بگیریم؟ درمان آن چیست؟
طبق آخرین اخبار دانشمندان چینی مدعی شدهاند که برای اولین بار دارویی جهت درمان بیماری آلزایمر تولید کردهاند.
نیم نگاهی به عناوین مطلب
درمان بیماری آلزایمر و علل ابتلا به این بیماری مرموز
آیا درمان بیماری آلزایمر امکان پذیر است؟! بیماری آلزایمر(Alzheimer’s Disease/ AD) یک بیماری شایع نورودژنراتیو پیش رونده است که منجر به زوال عقل و نابودی نورونهای کولینرژیک مغز به ویژه در ناحیهی هیپوکامپ میشود. هیپوکامپ قسمتی از مغز است که در یادگیری و حافظهی فضایی نقش اساسی را ایفا میکند و وجود آن برای ایجاد و تثبیت حافظههای جدید فضایی مهم و ضروری است.
تئوریهای متفاوتی در رابطه با عوامل بیماری آلزایمر مطرح شده است که از جمله میتوان به نقایص ژنتیکی، بیماریهای ویروسی، آمیلوئید، رادیکالهای آزاد و نقایص میتو کندریال اشاره کرد.
اختلال حافظهی اپیزودیک(Episodic) یکی از علایم اولیهی این بیماری محسوب میشود. حافظهی اپیزودیک وقتی به خدمت گرفته میشود که فرد به طور آگاهانه یک واقعه مانند صرف یک وعدهی غذایی با یک دوست را به یاد بیاورد. از آن جایی که توانایی حافظهی اپیزودیک در بیماران مبتلا به آلزایمر تقلیل مییابد، وقایعی که در گذشتهی دور رخ دادهاند، به نسبت، بهتر از وقایعی که بعد و یا مقداری قبل از شروع بیماری رخ دادهاند، به خاطر آورده میشوند.
با افزایش امید به زندگی و مسن شدن جمعیت در آینده، تحقیقات در زمینهی این بیماری رو به افزایش است. اگرچه تحقیقات نشان داده است عوامل زیادی در بیماری آلزیمر دخالت دارند، اما تغییرات فیزیولوژیک دقیقی که باعث ابتلا به این بیماری می شود تا حد زیادی ناشناخته است.
عوامل احتمالی دخیل در این بیماری
کاهش سطح استیلکولین در مغز: استیل کولین یک ناقل عصبی بسیار مهم به حساب میآید بهطوریکه اگر به هر دلیلی سطح این ناقل عصبی در سیناپسهای مغزی کاهش پیدا کند، علایم بیماری آلزایمر پدیدار میگردد. از علل کاهش سطح استیلکولین در سیناپسها میتوان به افزایش غلظت استیلکولیناستراز(مهارکنندهی استیلکولین) و یا کاهش ATP میتوکندریایی اشاره کرد.
استرس اکسیداتیو:گونههای اکسیژن فعال (ROS) از قبیل رادیکالهای سوپراکسید، پراکسید هیدروژن و هیدروکسیل به طور مداوم در ارگانیسمهای هوازی تولید میشوند. در شرایط عادی سطح شکلگیری ROS در تعادل با ظرفیت آنتیاکسیدان سلول میباشد.
درصورتی که سلول به مدت طولانی در معرض استرسهای محیطی مثل گرما، UV و غیره قرار گیرد و یا در سیستم دفاعی آنتیاکسیدان بدن اختلالی ایجاد شود، این تعادل به هم میخورد و سطح تولید ROS بیشتر از ظرفیت آنتیاکسیدان بدن خواهد بود. نتیجهی چنین حالتی ایجاد استرس اکسیداتیو و به دنبال آن آسیب اکسیداتیو پروتئینها، لیپیدها و DNA خواهد بود.
سیستم عصبی مرکزی(CNS) به علت مصرف زیاد اکسیژن و دارا بودن مقادیر بالای اسیدچرب غیراشباع، به استرس اکسیداتیو حساس میباشد. ROS در طی زنجیرهی تنفسسلولی تولید میشود و به همین دلیل میتوکندریها مهمترین منبع تولید این ترکیبات در سلول به حساب میآیند.
پروتئینهای بتاآمیوئید و تائو: ناهنجاریهای پاتولوژیکی بیماری آلزایمر میتواند شامل رسوب دو پروتئین بتاآمیلوئید و تائو باشد. پروتئینهای بتاآمیلوئید در خارج از نورون رسوب میکنند اما پروتئینهای تائو در داخل نورون قرار میگیرند. در هردو شکل، رسوبها متشکل از تجمع پروتئینها با تاخوردگی اشتباه میباشند. این ضایعات باید به تعداد کافی وجود داشته باشند تا باعث بروز آسیب بافتی لازم برای ایجاد بیماری آلزایمر شوند.
پروتئینهای بتاآمیلوئید در قسمتهایی به نام پلاکهای آمیلوئید در فضای خارج سلولی مغز مبتلایان به آلزایمر یافت میشوند. پلاکهای آمیلوئید علاوهبر بتاآمیلوئید حاوی پروتئینهای دیگری از جمله آپولوپروتئینE نیز هستند که توسط نوعی ژن مستعدکننده به آلزایمر (APOE) رمزگردانی میشود.
همچنین برخی مطالعات اخیر بیان کردهاند که پروتئین بتاآمیلوئید میتواند وارد میتوکندری شده و زنجیرهی انتقال الکترون میتوکندری را تخریب نموده و منجر به تولید ROS، مهار تولید ATP، عدم عملکرد میتوکندری و تخریب نورونی گردد.
پروتئینهای تائو ساختار میکروتوبولها را حفظ میکنند و نقش مهمی را در عملکرد کامل نورونها ایفا میکنند. اما اگر مولکولهای فسفات به پروتئینهای تائو متصل شوند باعث جداشدن آنها از میکروتوبولها شده و درنهایت باعث تجزیهی توبولها میشوند. سپس مولکولهای تائو تجمع پیدا میکنند و کلافههایی را تشکیل میدهند که با عملکرد سلولی تداخل دارند. همچنین با تجزیهی توبولها، انتقلال اندامکهای سلولی با مشکل مواجه میشود که همین امر موجب کاهش ATP میتوکندریایی در دندریتها و آکسونها میشود.
فلزات، یکی از ریسک فاکتورهای ابتلا به آلزایمر
علاوهبر موارد ذکرشده، تحقیقات این فرضیه را مطرح نمودهاند که مقادیر فلزات موجود در مغز میتواند کلید آسیب در بیماری آلزایمر باشد. به عنوان مثال، نشان دادهشدهاست که در بیماران مبتلا به آلزایمر سطوح آهن مغز در برخی نواحی بیشتر است. همچنین در بررسیهای انجامشده برروی مغز مبتلایان به این بیماری مشخص شدهاست که غلظت آلومینیوم در هیپوکامپ این بیماران 4 برابر حالت عادی است.
این فلزات قادرند تولید رادیکالهای آزاد را تحریک کنند و به همین دلیل یک منبع مهم تولید ROS بهحساب میآیند.
در رابطه با عوامل دیگر بیماری آلزایمر میتوان به جهشهای ژنتیکی، دیابت شیرین، سطوح پایین B12 و فولات، مواجهات شغلی(مثل میدانهای مغناطیسی و فلزات سنگین) و فعالیت بدنی شدید و طولانیمدت اشاره کرد.
درمان
در سالهای اخیر مطالعات زیادی در رابطه با راههای درمانی بیماری آلزایمر انجام پذیرفته و راهبردهای متفاوتی نیز پیشنهاد شدهاست.
تشخیص نهایی این بیماری به کمک تصویربرداری عصبی و مارکرهای بیولوژیکی انجام میشود و یک روش درمانی مناسب برای تاخیر در پیشرفت این بیماری انتخاب میشود. اخیرا بیشاز 100 داروی جدید برای هدف قراردادن مسیر بتاآمیلوئید، جلوگیری از تجمع پپتیدهای تائو و یا افزایش غلظت استیلکولین در سیناپسها مورد تحقیق و بررسی قرارگرفته اند.
داروهایی مثل دانپزیل، تاکرین، ریواستیگمین، و گالانتامین، توسط انجمن غذا و داروی آمریکا مورد تائید قرار گرفتهاند تا برای بیماری آلزایمر مورد استفاده قرارگیرند. این چهار دارو استیلکولین استراز را در محل سیناپس مهار میکنند و از این طریق غلظت استیلکولین سیناپسی را افزایش میدهند.
همچنین بسیاری از مطالعات نشان میدهند که داروهای ضدتشنج (مانند گاباپنتین و والپروئیکاسید) ممکن است نقشی در درمان مشکلات رفتاری در بیماران آلزایمری داشته باشند.
علاوهبراین، برخی از مطالعات این نظریه را مطرح کردهاند که اریتروپویتین از آپوپتوز نورونی که در بیماری آلزایمر ایجاد میشود، جلوگیری میکند. اما مکانیسم اثر این ماده هنوز به طور دقیق مشخص نشدهاست. البته لازم به ذکر است اریتروپویتین باعث افزایش گلبولهای قرمز و در نتیجه افزایش هماتوکریت و فشارخون میگردد که این امر با توجه به سن بالای بیماران مبتلا به آلزایمر میتواند یک عامل کشنده بالقوه باشد.
درواقع این ماده همانند یک شمشیر دولبه عمل میکند که در استفاده از این دارو باید یکسری از محدودیتها را مدنظر قرار داد.
لازم به ذکر است که داروهای نام برده شده برای پیشگیری یا تاخیر در پیشرفت بیماری آلزایمر مورد استفاده قرار میگیرند و درحال حاضر دارویی که بتواند به طور قطعی باعث بهبودی این بیماری شود، موجود نمیباشد.
البته طبق آخرین اخبار دانشمندان چینی مدعی شدهاند که برای اولین بار دارویی جهت درمان بیماری آلزایمر تولید کردهاند. این دارو oligomannate نام دارد و ماده اولیهی آن، عصاره جلبک قهوهای میباشد. شرکت گرین ولی فارماسیوتیکالز در تلاش است تا سال 2020 بخشی از مطالعات بالینی خود را در آمریکا و اروپا انجام دهد تا بتواند مهر تایید سازمانهای نظارتگر جهانی را نیز دریافت کند.
منابع علمی و تخصصی (Reference) :
- Kumar H, Kim IS, More SV, Kim BW, Choi DK. Natural product-derived pharmacological modulators of Nrf2/ARE pathway for chronic diseases. Nat Prod Rep. 2014; 31(1): 109-39.
- Sabayan B, Bonneux L. Dementia in Iran: how soon it becomes late! Arch Iran Med 2011; 14: 290-291.
- Weili Xu, Camilla Ferrari and Hui-Xin Wang. Understanding Alzheimer’s Disease, Epidemiology of Alzheimer’s Disease, 2013, Chapter 13, 329-358.
- Soheili M, Salami M, Haghir A, Zali H, & Rezaei Tavirani M. Aqueous Extract of Lavandula Angustifolia Alter Protein Expression in Alzheimer Rats. J Rep Pharm Sci 2014; 3: 1-9. (Persian)
معین منصوری
داروساز
یک دیدگاه