روش‌ های جلوگیری از بارداری

در آپدیت این مقاله می خواهیم درباره روش‌های مختلف پیشگیری از بارداری از جمله ابزار، داروها، مواد، روش‌های جنسی یا روش‌های جراحی صحبت کنیم. در حالی که برخی از روش ها قابل اعتمادتر از روش های دیگر هستند، اثربخشی یک روش به میزان دقت استفاده از آن بستگی دارد. هیچ روشی نمی تواند 100% پیشگیری از بارداری را تضمین کند و حتی پس از استفاده از روش های پیشگیرانه همیشه احتمال بارداری وجود دارد. این مقاله روش های پیشگیری از بارداری را در سه دسته اصلی روش های مانع، روش های هورمونی و دستگاه های داخل رحمی دسته بندی می کند.

آگاهی از گزینه های موجود و اثربخشی آنها برای زوج ها، به ویژه جوانان، مهم است. بهترین روش پیشگیری از بارداری به شرایط فردی بستگی دارد و باید با یک متخصص مراقبت های بهداشتی در میان گذاشته شود. این مقاله تاکید می کند که هیچ روش واحدی برای همه مناسب نیست و هر روشی مزایا و معایب خود را دارد. 

تاریخچه جلوگیری از بارداری 

روش‌های جلوگیری از بارداری احتمالا قدمتی به طول تمدن های بزرگ در بین انسان‌ها داشته باشند، یافته ها نشان می‌دهند در پاپیروس‌هایی در 1550 تا 1850 سال پیش از میلاد در مصر باستان روش‌های پیشگیری از بارداری و کنترل تولد انجام می شدند. ما در این مقاله مروری جامع داریم بر همه انواع راهکار‌های جلوگیری از بارداری که امروزه استفاده می شوند و همچنین مقایسه اثر بخشی و استفاده آنها در افراد و گروه های خاص.

انواع روش‌های جلوگیری از بارداری

•  روش‌های ضد بارداری برای طولانی مدت
•  انواع روش های فیزیکی و غیر دارویی
•  روش‌های جلوگیری از بارداری هورمونی برای کوتاه مدت 

وسایل جلوگیری از بارداری 

روش های طولانی مدت برای پیشگیری از بارداری

1)توبکتومی (روش دائمی):

توبکتومی یا عقیم سازی لوله ای یا لوله بندی در اصطلاح عامیانه، معمول ترین روش جراحی در خانم ها می باشد که با بستن، سوزاندن یا بریدن لوله های فالوپ (لوله های که تخمک را از تخمدان ها به سمت رحم هدایت می کنند.)  انجام می‌شود.

در این روش چون تخمدان ها هنوز فعال هستند تاثیری بر میل جنسی ندارد. برخی خانم ها بعد از لوله بندی کاهش تعداد روزهای قاعدگی، کم شدن حجم خون قاعدگی و کاهش درد را طی دوران قاعدگی گزارش کردند  و برخی نامنظم شدن دوره هایشان را. این عمل پس از زایمان قبل از مرخص شدن قابل انجام است و عوارض آن می توان عوارض معمول در هر جراحی باشد مانند احتمال خونریزی داخلی، عفونت و یا مشکلات ناشی از بیهوشی. و البته به علت غیر قابل برگشت بودن این روش، قبل از انجام آن نیاز به مشاوره دقیق و کامل می‌باشد.

2)وازکتومی (روش دائمی):

معمول ترین روش جراحی در مردان برای پیشگیری از بارداری می باشد که در واقع با بریدن یا بستن لوله های وازدفران (لوله هایی که مسئول انتقال اسپرم ها از بیضه ها به سمت پروستات می باشد) انجام می‌شود.

 این عمل در کمتر از 30 دقیقه و با استفاده از بی حسی موضعی قابل انجام است، بیمار چند دقیقه پس از جراحی می تواند به خانه برود. توصیه می شود 24-48 ساعت شنا و استحمام نکند، تا 1 هفته نیز نزدیکی جنسی و فعالیت های سنگین نداشته باشد. برای تسکین درد پس از جراحی می توان از کیسه آب سرد و استامینوفن استفاده کرد توجه شود که تا یک هفته پس از جراحی نباید از ایبوپروفن(بروفن، ژلوفن) و آسپرین به علت افزایش ریسک خونریزی استفاده کرد.

توصیه می شود بعد از وازکتومی تا 3 ماه از دیگر روش‌های جلوگیری از بارداری مانند کاندوم استفاده شود. بعد از وازکتومی نیز چندین آزمایش جهت شمارش اسپرم ها انجام می‌شود. وازکتومی اثری بر میل جنسی ندارد و تا کنون شواهدی مبنی بر افزایش بروز بیماری های قلبی و یا سرطان پروستات مرتبط با وازکتومی دیده نشده. در این روش هم به علت غیر قابل برگشت بودن ، قبل از انجام آن نیاز به مشاوره دقیق و کامل می‌باشد.

3)ایمپلنت های جلوگیری از بارداری:

در این روش یک یا چندین (بستگی به برند های متفاوت) ایمپلنت پروژستینی (لوونورژسترل یا سایر فراورده ها)، زیر پوست بازو کشت می‌شود.

این روش بین 3-5 سال از بارداری جلوگیری می کند و یک هفته پس از کشت آن اثرات ضد بارداری آن شروع می‌شود. احتمال شکست این روش و بارداری فرد کمتر از 1% می‌باشد. توجه داشته باشید که اگر بیشتر از 5 روز از شروع دوره قاعدگی از این روش استفاده کردید حتما باید تا یک هفته از روش هایی دیگر مانند کاندوم برای اطمینان پیشگیری از بارداری ناخواسته استفاده کرد.

اگر هر زمان فرد تصمیم به بارداری گرفت یا از کاشت ایمپلنت دچار ناراحتی، عفونت یا… شد، می توان آن را بیرون آورد. و سریعا پس از بیرون آوردن ایمپلنت فرد توانایی باردار شدن را دارد. شایع ترین عارضه استفاده از این روش سیکل های قاعدگی نامنظم گزارش شده است.

4)آی یو دی (IUD):

intrauterine device (IUD) یک ابزار لنگری شکل از جنس پلاستیک گاهی همراه مس است که برای پیشگیری از بارداری از طریق واژن و دهانه رحم در انتهای رحم قرار می‌گیرد و با بستن دهانه لوله فالوپ مانع از بارداری می شود. 

امروزه دو نوع IUD در دسترس می باشد:
یکی از جنس فلز مس که این نوع با بستن دهانه لوله های فالوپ مانع رسیده اسپرم ها به تخمک می شوند، این نوع از IUD تا حداقل 10 سال می تواند موثر باشد و احتمال شکست این روش کمتر از 1% می باشد. برخی از افرادی که از این نوع IUD استفاده کرده اند دوره های قاعدگی طولانی و سنگین را گزارش می‌کنند.

نوع دیگری از IUD که استفاده می شود همراه لوونورژسترل می باشد که به آنها IUS نیز گفته می‌شود، که به مرور لوونورژسترل از آن آزاد می شود. بسته به برند های مختلف می توانند بین 3-6 سال اثرات ضد بارداری داشته باشند . و احتمال شکست با آن کمتر از 1% میباشد. IUS می تواند موجب کاهش خونریزی و کمتر شدن درد حین دوره های قاعدگی شود.

برخی از افرادی که از IUS استفاده می‌کنند نامنظمی در ماه های اولیه قاعدگی را گزارش کرده‌اند و حتی برخی اذعان داشتند که دوره های قاعدگی شان کاملا قطع شده، که جای نگرانی نیست و نیازی به درمان ندارد و هر زمانی که IUS برداشته شود دوره‌های قاعدگی به روند عادی خود بر می‌گردند.

به طور کلی IUD ها به علت اثر بخشی خوب و قابلیت استفاده طولانی مدت، احتمال بروز کم عفونت پس از استفاده آنها و اینکه هیچ تاثیری بر کاهش شانس بارداری پس از برداشتن آنها وجود ندارد، روش ایده‌آلی برای جلوگیری از بارداری می باشند.

IUD ها را هر زمانی که فرد بخواهد می تواند توسط یک متخصص از بدن خارج کنند، توجه شود در افرادی که اخیرا سابقه عفونت قسمت های تحتانی و ناحیه لگن از نوع کلامیدیایی یا گنوره‌ای (انواعی از عفونت‌های ایجاد شده توسط باکتری) داشته اند نباید از این روش استفاده کنند و همچنین اگر حین استفاده از این روش فرد باردار شد با مراجعه به متخصص و عکس سونوگرافی از بارداری خارج رحمی مطمئن شود. در صورت باردار شدن فرد IUD باید خارج شود.

روش های فیزیکی و اورژانسی پیشگیری از بارداری

1)کاندوم مردانه:

کاندوم ها یکی از ارزان ترین و در دسترس ترین روش‌های جلوگیری از بارداری می باشند. با توجه به فیزیکی و غیرهورمونی بودن این روش، با بکار بردن آن تغییری در سطح هورمون‌های بدن ایجاد نخواهد شد. در هنگام استفاده از کاندوم (چه مردانه و چه زنانه) از دو یا بیشتر کاندوم با هم استفاده نکنید.

کاندوم ها روش های موثری برای پیشگیری از انتقال انواع بیماری های منتقله از راه تماس جنسی می باشند و توصیه می شود برای پیشگیری از انواع این بیماری ها مانند عفونت کلامیدیایی، گنوره،سیفلیس، تریکوموناس، ایدز، هپاتیت، پاپیلومای انسانی (عامل زگیل تناسلی در مرد و زن) حتما از کاندوم استفاده شود. جنس کاندوم ها معمولا از لاتکس می باشد در هنگام استفاده از این کاندوم ها حتما توجه داشته باشید که از لوبریکانتها و روان کننده ها با پایه چرب و روغنی استفاده نشود زیرا ممکن است باعث پاره شدن کاندوم شود؛ و از ژل های روان کننده استفاده شود.

برخی افراد که به لاتکس حساسیت دارند می توانند از دیگر انواع کاندوم که از جنس پلی اورتان یا پوست حیوانات ساخته شده استفاده کنند. احتمال پارگی کاندوم تقریبا 2% می باشد و احتمال شکست کاندوم در رابطه های جنسی در طول یک سال کمتر از 13% می باشد البته اگر درست استفاده شود این احتمال کمتر نیز می‌شود.

2)کاندوم زنانه:

این نوع کاندوم ها معمولا از جنس نیتریل ساخته شده‌اند این نوع کاندوم  از دو حلقه که یکی در قسمت بیرونی عضو تناسلی قرار می گیرد و قسمت بسته آن در انتهای واژن قرار می‌گیرد، تشکیل شده است.

راجع به اثر بخشی این کاندوم ها در جلوگیری از بیماری های منتقله از راه جنسی اطلاعات زیادی در دسترس نیست ولی برخی مطالعات اثر بخش بودن آنها را نشان داده‌اند. هنگام استفاده از این کاندوم ها توجه کنید که حتما یک عدد باشد و نباید از دو یا بیشتر همزمان حین رابطه جنسی استفاده شود. نکته مهم دیگر که همزمان از کاندوم مردانه و زنانه حین رابطه جنسی استفاده نشود. این نوع از کاندوم نسبت به کاندوم مردانه اثربخشی کمتری دارد و احتمال شکست با آنها به طور متوسط در استفاده یک ساله آنها طی رابطه جنسی حدود 21 % می باشد.

3)دیافراگم و کلاهک گردن رحمی:

دیافراگم و کلاه گردن رحمی (cervical cap) ابزارهایی فنجانی شکل هستند که در سایز های متفاوت وجود دارند، این ابزارها باید در انتهای واژن و در ابتدای دهانه رحم قرار گیرند.

این ابزار ها خاصیت ضد بارداری خود را با اثر اسپرم کشی اعمال می کنند. دیافراگم و کلاهک گردن رحمی باید توسط یک متخصص در جای خود قرار بگیرد، دیافراگم را باید طی 6 -8 ساعت بعد از رابطه جنسی در آورد و اگر قرار باشد زمان بیشتری در واژن بماند باید از اسپرم کش استفاده کرد. ولی کلاهک گردن رحمی می تواند تا 48 ساعت درون واژن باقی بماند، در افرادی که سابقه حساسیت به سیلیکون دارند نباید از دیافراگم ها استفاده کرد.

احتمال بارداری در حین استفاده یک ساله از دیافراگم ها حدود 12% و برای کلاهک های گردن رحمی بین 13-32 % می باشد. کلاهک های گردن رحمی برای خانم هایی که قبلا زایمان کرده اند اثربخشی کمتری دارد.

4)اسفنج ضد بارداری:

اسفنج های نیز همانند دیافراگم با قرار گرفتن در انتهای واژن با بستن دهانه رحم و خاصیت اسپرم کش اثرات ضد بارداری خود را نشان می دهند.

اسفنج‌ها تا 24 ساعت قابل استفاده‌اند و می توانند درون واژن باشند. احتمال شکست روش پیشگیری در این مورد حدود 12 % در استفاده یک ساله گزارش شده است توجه شود این احتمال در خانم هایی که قبلا زایمان داشته اند بیشتر و حدود دو برابر می باشد.

5)اسپرم کش(نونوکسینول-9):

نونوکسینول-9 یک ماده شیمیایی است که باعث تخریب اسپرم ها و در نتیجه فقدان قدرت باروری آنها می‌شود. این فرآورده به صورت ژل، فوم ، شیاف و قرص واژینال ساخته می شود. استفاده آن به تنهایی خیلی موثر نمی باشد و معمولا همراه با دیافراگم یا کاندوم استفاده می شوند.

استفاده به تنهایی از آن خطر شکست بالایی در پیشگیری دارد و احتمال وقوع بارداری حدود 28 % می‌باشد. در استفاده از این فراورده دقت شود که حتما باید مدتی از استفاده آن بگذرد تا به طور کامل در محیط واژن پخش شود. این فراورده در مقابل انتقال بیماریهای منتقله از راه جنسی اثربخشی ندارد.  

روش های اورژانسی جلوگیری از بارداری:

برای پیشگیری از بارداری اورژانسی تا 120 ساعت (5 روز) معمولا سه راه پیشنهاد می شود البته نکته مهم در استفاده از این روش ها استفاده‌ی هر چه سریعتر می‌باشد زیرا با گذشت زمان احتمال شکست آن‌ها بیشتر می شود.

•   لوونورژسترل:

برای پیشگیری اورژانسی ترجیحا تا 72 ساعت (3 روز) می توان یک دوز 1.5(یک و نیم) میلی گرمی لوونورژسترل یا دو دوز 0.75(هفتاد و پنج صدم) میلی گرمی به فاصله 12 ساعت مصرف کرد، توجه شود که زمان مصرف حتما دقیق باشد.

این دارو اساسا داروی سالم و بی‌خطری می باشد و فقط در برخی افراد خاص نباید مصرف شود که در ادامه به آن پرداخته می شود. عارضه شایع این دارو تهوع، سردرد، درد های شکمی، احساس خستگی و گیجی می باشد. اگر تا 3 ساعت بعد از مصرف لوونورژسترل دچار استفراغ شدید دوز دارو باید تکرار شود.

موارد منع مصرف و احتیاط: لوونورژسترل در خانم های بالای 35 سال  که بیشتر از 15 نخ سیگار در روز مصرف می کنند و سابقه دیابت یا بیماری های قلبی عروقی و سابقه‌ی لخته خون دارند نباید مصرف شود. این دارو یک ماه قبل از جراحی های بزرگ و زمانی که انتظار می رود فرد به مدت طولانی تحرکی ندارد باید قطع شود. این دارو در خانم هایی که سابقه سرطان پستان و کبد دارند نباید مصرف شود. توجه داشته باشد که این دارو می تواند باعث بدتر شدن آکنه شود.

•   یولی پریستال:

این دارو را می توان می توان جایگزن لوونورژسترل مصرف کرد و اثر بخشی بیشتری نسبت به لوونورژسترل بین 72-120ساعت بعد از رابطه جنسی دارد. این دارو با برند اِسمیا (Esmya)در بازار دارویی ما موجود است. لازم به ذکر است که این دارو حتما با نسخه پزشک متخصص قابل دسترسی می باشد.

•   قرص LD و HD:

این دو نوع قرص را در موارد اورژانسی می توان به صورت دو دوز یعنی هر 12 ساعت و در هر بار 4 عدد قرص LD یا هر 12 ساعت 2 عدد قرص HD خورد. این روش به علت عارضه تهوع زیادتر و اثر بخشی کمتر نسبت به لوونورژسترل توصیه نمی شود. اگر تا 2 ساعت بعد از مصرف دارو دچار استفراغ شدید دارو باید تکرار شود.

برای پیشگیری از تهوع ناشی از سه نوع قرصی که در بالا معرفی شد، می‌توان نیم یا یک ساعت قبل از استفاده از قرص ضد بارداری، از داروهای ضد تهوع مناسب استفاده کرد.

•   IUD و IUS:

روش دیگری که می توان برای موارد اورژانسی (کمتر از 5 روز) جلوگیری از بارداری استفاده کرد استفاده از IUD و IUS می باشد این روش در خانم هایی که وزن بیشتر از 75 کیلو گرم دارند موثرتر از لوونورژسترل است.

روش های هورمونی پیشگیری از بارداری

این روش جلوگیری از بارداری مبتنی بر مصرف هورمون های زنانه استروژنی و پروژستینی یا پروژستینی به تنهایی می باشد که در شکل های دارویی متفاوت مثل قرص، آمپول عضلانی و زیر جلدی، حلقه‌های واژینال، پچ های پوستی، ایمپلنت های کاشتنی و IUS در دسترس می باشد. پیشتر به مبحث ایمپلنت ها و IUS پرداختیم حال در ادامه به ذکر انواع دیگر روش‌های جلوگیری از بارداری هورمونی می پردازیم:

1)قرص های ضد بارداری خوراکی ترکیبی (OCP):

قرص ها که معمول ترین روش‌های هورمونی مورد استفاده برای جلوگیری از بارداری می باشند، قرص های ترکیبی حاوی فراورده‌های استروژنی و پروژستینی هستند. برخی قرص‌های ضد بارداری دیگری نیز موجود هستند که فقط حاوی فرآورده پروژستینی می باشند.

    نحوه مصرف: این داروها معمولا به مدت 21 روز یا 24 روز (بسته به برند های متفاوت) مصرف می شوند. و سپس به مدت 1 هفته یا 4 روز دارو قطع می‌شود تا خونریزی اتفاق بیفتد،  و دوباره با شروع دوره قاعدگی در روز اول خونریزی، بسته بعدی شروع می‌شود. این قرص ها در هر زمانی می توانند شروع شوند اما اگر بیشتر از 7 روز از روز اول قاعدگی (روز اول دیدن خون) شروع شوند باید تا یک هفته روش پیشگیری دیگری مانند کاندوم مردانه یا زنانه و دیافراگم استفاده شود.

قرص های ضدبارداری پروژستینی:این قرص ها که به آنها “مینی پیل mini pill” نیز گفته می شود. در خانم هایی که نمی‌خواهند یا نمی توانند فراورده‌های استروژنی مصرف کنند مانند افراد مبتلا به فشار خون بالا یا میگرن یا در دوران شیردهی که می‌خواهند از قرص ضدبارداری استفاده کنند تا 6 ماه و 3 تا 6 هفته پس از زایمان استفاده می‌شوند. مانند لاینسترنول و نوراتیندرون.

توجه شود این داروها حتما باید همانند فراورده‌های ترکیبی سر ساعت مشخصی مصرف شوند. اگر این داروها بیشتر از 3 ساعت با تاخیر مصرف شوند باید تا 48 ساعت از روشی ثانویه مانند کاندوم و یا دیافراگم برای پیشگیری استفاده کرد. این داروها باید هر روز خورده شده و نباید قطع شوند و دوره‌ی قاعدگی نیز برخلاف قرص‌های ترکیبی حفظ می‌شود.

2)آمپول های ضد بارداری (DMPA):

دپو پرووِرا (Depo-Provera®)، دپوجسترون (Depogesteron®) و پِرووِدیک (Provedic®)

در حال حاضر تنها فراورده ای که به صورت تزریقی(عضلانی و زیر جلدی) برای پیشگیری از بارداری در دسترس است دپو مدروکسی پروژسترون استات یا به اختصار DMPA، می باشد. DMPA می تواند برای 3 ماه از بارداری جلوگیری کند و باید هر 3 ماه یک بار در بازو یا پا تزریق شود اگر آمپول در روز اول قاعدگی تزریق شد اثرات ضد باردار از ماه اول شروع می شود اگر تزریق دیرتر از 7 روز از روز اول قاعدگی انجام شود باید تا یک هفته از روشی ثانویه مانند کاندوم یا دیافراگم برای پیشگیری استفاده شود.

DMPA اثر بخشی خیلی خوبی دارد و احتمال شکست این روش کمتر از 1 % می باشد، این دارو می‌تواند همچنین ریسک سرطان رحم و بیماری‌های التهابی ناحیه لگن را کاهش دهد. از مزایای دیگر این دارو این است که برخلاف خیلی از ضد بارداری‌های ترکیبی مانند قرص‌های ضد بارداری، می‌توان همزمان از داروهای ضد تشنج نیز همراه آن استفاده کرد.

پس از مصرف این دارو ممکن است خونریزی‌های نامنظم، طولانی مدت و لکه بینی مشاهده شود. 50% خانم ها پس از مصرف این فراورده گزارش کرده‌اند که دوره‌ی قاعدگی‌شان قطع شده، این زمان ممکن است تا یک سال بعد از تزریق نیز دیده شود، البته بیشتر خانم ها دوره‌های قاعدگیشان بعد از 6 ماه از آخرین تزریق به روند عادی بر می‌گردد.

از عوارض دیگر این دارو افزایش وزن در برخی خانم‌هایی است که از این فراورده استفاده می‌کنند. یکی از معایب در مصرف DMPA کاهش احتمال بارور شدن فوری پس از قطع مصرف آخرین دوز دارو می باشد! اکثر خانم ها پس از 10 ماه از آخرین دوز تزریق شده توانایی باردار شدن پیدا می‌کنند اما گاهی تا 18 ماه نیز ممکن است طول بکشد.

3)پچ (برچسب) های پوستی:

پچ های پوستی که همانند قرص های معمول حاوی فرآورده های استروژنی و پروژستینی می باشند، را برای جلوگیری از بارداری باید هفته ای یک بار (در آخر هر هفته پچ جدید استفاده شود) به مدت سه هفته برای جلوگیری از بارداری استفاده شوند. این برچسب ها را می توان روی بازو، شکم، باسن، پشت شانه و پشت کمر روی پهلو ها چسباند. توجه داشته باشد که این برچسب ها هرگز نباید روی پستان ها استفاده شوند.

 این فراورده ها اثر بخشی همانند قرص های خوراکی دارند ولی در خانم های با وزن بیشتر از 90 کیلوگرم اثربخشی کمتری دارند. این برچسب ها باید طبق برنامه زمانی منظم و در روز اول قاعدگی استفاده شوند در غیر اینصورت باید از روش های ثانویه پیشگیری از بارداری استفاده شود.

اگر چه اثر بخشی این فرآورده های پوستی همانند قرص های ضد بارداری می باشد اما برخی مطالعات نشان می‌دهند که  احتمال خطر لخته خون در آنها کمی بیشتر از قرص های ضد بارداری می‌باشد. سایر مزایا این فراورده‌ها همانند قرص های ضد بارداری می‌باشد که پیش‌تر به آنها پرداختیم.

4)حلقه های واژینال:

این فراورده یک حلقه منعطف پلاستیکی می‌باشد که پس از قرار گرفتن در واژن به آهستگی هورمون‌های استروژنی و پروژستینی خود را آزاد می‌کند.

حلقه‌های واژینال همانند قرص‌ها اثرات ضد بارداری خود را اعمال می‌کنند این حلقه ها 3 هفته می توانند در واژن باشند و یک هفته باید بیرون آورده شوند برای اینکه فرد دوره قاعدگی خود را داشته باشد، و سپس حلقه‌ی جدیدی استفاده شود. قبل از استفاده از حلقه های واژینال آن را با آب سرد یا ولرم (نه داغ و نه با صابون) خیس کنید و در واژن قرار دهید.

حلقه های واژینال در هر روزی از دوره های قاعدگی می تواند استفاده شود، توجه شود مانند قرص‌های هورمونی ضد بارداری اگر دیرتر از هفت روز از شروع روز اول قاعدگی در واژن قرار گرفتند یا مطمئن نبودید که چه زمانی حلقه را در واژن قرار داده‌اید باید حتما برای اطمینان بیشتر یک روش ثانویه جلوگیری از بارداری همانند کاندوم استفاده شود.

اگر این حلقه‌ها کمتر از 2 ساعت بیرون آورده شوند (پیوسته یا منقطع) با آب و مختصری صابون شسته شود، خشک شود و سپس دوباره در واژن قرار گیرد و اگر بیشتر از 2 ساعت بیرون آورده شود (پیوسته یا منقطع) باید بعد از تمیز شدن و قرارگیری دوباره در واژن، برای یک هفته از روش ثانویه‌ای مانند کاندوم یا دیافراگم برای پیشگیری استفاده شود.

این حلقه‌ها باید گونه‌ای در واژن قرار بگیرند که توسط شریک جنسی حس نشود، و قبل و بعد از رابطه جنسی باید محل آن را چک کرد و در صورت افتادن از محل خود در جای مناسب خود قرار بگیرد. مزایا و عوارض جانبی حلقه ها همانند قرص‌های ضد بارداری می باشد.

روش های سنتی و بدون ابزار پیشگیری از بارداری

به طور متوسط اگر یک زوج به مدت یک سال بدون استفاده از انواع های روش‌های جلوگیری از بارداری با هم نزدیکی داشته باشند احتمال بارداری 85% می باشد. شاید از ابتدایی ترین و ساده ترین روش ها در جلوگیری از بارداری همان روش های سنتی شامل عدم وارد کردن اسپرم ها در رحم و قطع رابطه جنسی هنگام انزال باشد یا طبق برنامه قاعدگی خانم و نزدیکی در روزهایی که احتمال بارداری کم می باشد.

در یک خانم که سیکل منظم و 28 روزه دارد معمولا تخمک گذاری روز 13 یا 14 سیکل جنسی (14 روز بعد از اولین روز دیدن خون) رخ می دهد، تخمک ها معمولا 24-48 ساعت قدرت باروری دارند و هر چه این زمان بیشتر شود، احتمال بارداری کاهش می‌یابد. لازم به ذکر است در هر خانم احتمال بارداری بسیار متنوع می باشد و یکی از دلایل ناکارآمد بودن این روش همین موضوع می باشد.

به طور کلی این روش ها علیرغم آسان بودن و نیاز نداشتن به ابزار و یا داروهای خاصی، عدم قطعیت و احتمال شکست بالایی نیز دارند، با این حال نمی توان احتمال پیشگیری از بارداری با این دو روش سنتی را با قطعیت رد کرد.  

روش‌های جلوگیری از بارداری خانم ها در مردان

فراورده هایی که در جلوگیری از بارداری خانم ها در مردان استفاده می‎شدند و یا هنوز گاهی ممکن است در برخی فرهنگ ها استفاده شوند، عمدتا تمرکز بر کاهش تعداد اسپرم های تولیدی در مرد دارند، مانند ماده ای به نام گوسی پول که فراورده ای طبیعی است و از پوست پنبه دانه بدست می‌آید، و سایر داروهایی که بتوانند مقدار اسپرم را کاهش دهند که البته به خاطر شکست در این روش ها و مطمئن نبودن آنها امروزه استفاده نمی‌شوند.

البته لازم به ذکر است برخی داروهایی که امروزه برای درمان اختلالات و موارد گوناگونی استفاده می شوند ممکن است باعث کاهش تعداد اسپرم شوند، احتمال باروری را کاهش دهند و یا حتی منجر به عقیمی شوند که البته این موارد از عوارض جانبی آن‌ها به حساب می‌آید. اما استفاده از آنها چون قطعیتی ندارد و همچنین بدلیل عوارض جدی و گاها کشنده، نمی توان از آنها استفاده کرد. در زیر لیستی از داروهایی که ممکن است باعث کاهش تولید تعداد اسپرم ها شوند آورده شده اند:

1. فیناستراید و دوتاستراید : که برای کنترل بزرگی خوش خیم پروستات و درمان ریزش مو با الگوی مردانه و پر مویی در خانم ها استفاده می‌شوند. البته اثر کاهش میل جنسی و کاهش تعداد اسپرم ها در مصرف کنندگان این داروها مدتی پس از قطع مصرف برطرف می‌شود و جایی برای نگرانی نیست.
2. مکمل های آندروژنیک: که دارای خواص هورمون مردانه هستند و در بدنسازان استفاده می‌شوند ممکن است باعث کاهش تعداد اسپرم ها و یا حتی عقیمی شود. مانند تستوسترون، ناندرولون و اِستانوزولول
3.  برخی داروهای ضد سرطان که استفاده می‌شوند ممکن است موجب کاهش تعداد اسپرم ها در طول دوره‌ی درمان شوند البته برگشت پذیر بودن این اثر بستگی به سن مصرف دارو و نوع داروی مورد استفاده دارد.
4. البته دارو های دیگری نیز هستند که چون موارد استفاده‌ی خاصی دارند مثلا در سرطان های پروستات و یا مهار بلوغ زودرس که در کودکان استفاد می‌شوند، از نظر تئوری می توانند در روند تولید اسپرم تداخل ایجاد کنند اما به دلیل محدودیت استفاده در بزرگسالان از اشاره به آنها می‌گذریم.
5.  اشعه هایی که برای رادیوتراپی و درمان سرطان استفاده می شوند ممکن است باعث کاهش تعداد اسپرم ها یا عقیمی شوند، برخی آزمایشات و مطالعات در حیوانات نشان می دهند که امواج وای فای و موبایل نیز می تواند قدرت اسپرم ها در باروری را کاهش دهند.

فراموشی قرص ضد بارداری

اثر بخشی و فراموشی دوز مصرفی: قرص ها اگر منظم مصرف شوند اثر بخشی خیلی خوب و احتمال شکست کمی دارند اما مصرف نامنظم و فراموشی احتمال شکست را بالا میبرد. به طور متوسط ریسک بارداری با آنها در مصرف یک ساله کمتر از 9% می باشد.

در صورت فراموشی یک دوز از دارو (اگر نزدیک دوز بعدی دارو نباشد) پس از یادآوری فورا آن را مصرف کنید و دوز بعدی را طبق روال و سر ساعت مصرف کنید.از دو برابر کردن دوز بعدی، خودداری کنید.

فراموشی 2 قرص یا بیشتر: اگر دو قرص در هفته اول یا دوم فراموش شود، به محض یادآوری خورده شود و تا یک هفته از یک روش ثانویه برای پیشگیری از بارداری مانند کاندوم یا دیافراگم استفاده شود. اگر دو قرص در هفته سوم (روزهای 14-21 چرخه جنسی) فراموش شود، دیگر مصرف را ادامه ندهید و با یک هفته صبرکردن (هفته 4) یک بسته جدید دوباره شروع شود و در این مدت از روشهای دیگر برای پیشگیری استفاده کنید.

مصرف 2 قرص در یک روز: اگر خانمی در یک روز 2 قرص مصرف کرد، باید طبق برنامه به مصرف دارو ادامه دهد و روز بعد یک عدد مصرف کند و روزی را جا نیندازد.

عوارض جانبی: معمول ترین عوارض این داروها نفخ و حالت تهوع می باشد، همچنین ممکن است باعث لکه بینی نیز شوند. که این مشکل نیازی به درمان ندارد و خود به خود حل می‌شود البته مطمئن شوید که این لکه بینی‌ها دلیل دیگری (برخی سرطان ها) نداشته باشد. در صورت درد قفسه سینه، سرفه، سردردهای شدید، تاری دید یا درد در پاها و لنگش یک طرفه حتما با پزشک متخصص صحبت کنید، زیرا این علائم ممکن است دلیل لخته خون یا حمله قلبی باشد.  

 احتیاط و منع مصرف: این داروها در خانم های باردار، همچنین در خانم های بالای 35 سال  دیابتی و یا مصرف کننده زیاد سیگار و یا مشکلات قلبی عروقی جدی مانند (فشار خون کنترل نشده )، در افراد با سابقه لخته خون و سکته قلبی، خانم‌هایی با خونریزی غیرطبیعی و دلیل نامشخص (احتمال سرطان)، بیماری کبدی فعال، سردرد های میگرنی همراه علایم عصبی و چشمی و سابقه سرطان‌های وابسته به استروژن (مانند سرطان پستان، رحم و تخمدان)، خانم هایی که سرطان فعال دارند یا 6 ماه پیش سرطان داشتند و درمان شده‌اند و همچنین در 3 تا 6 هفته پس از زایمان منع مصرف مطلق دارند.

این دارو همچنین در خانم های با فشار خون بالا و مبتلا به دیابت و خانم های چاق دارای ریسک بیماری قلبی و مصرف کننده های برخی داروهای ضد تشنج خاص باید با احتیاط و مشاوره فرد متخصص مصرف شود.

تداخلات دارویی مهم داروهای ضد بارداری

• ضد تشنج هایی همچون فنوباربیتال، پریمیدون، فنی توئین، کاربامازپین، اُکس‌کاربامازپین، توپیرامات می توانند باعث کاهش اثر بخشی قرص های ضدبارداری شوند اما این داروها روی دپومدروکسی پروژسترون استات (DMPA) اثری ندارند، همچنین ضد بارداری های خوراکی می توانند باعث کاهش اثر بخشی داروی ضد تشنج لاموتریژین شوند.
• آنتی بیوتیک ها  دسته ی دیگری از داروهایی هستند که ممکن است باعث کاهش اثربخشی ضدبارداری های خوراکی شوند، در صورت مصرف هم زمان حتما با داروساز یا پزشک متخصص مشورت کنید، DMPA با آنتی بیوتیک ها تداخلی ندارد.
• علف چای داروی گیاهی است که معمولا برای افزایش خلق و خو و بهبود افسردگی خفیف استفاده می شود نیز می تواند باعث کاهش اثرات ضدبارداری‌های خوراکی شوند.
• ترانگزامیک اسید دارویی که برای بند آمدن خون در خونریزی‌ها و گاهی در خونریزی‌های قاعدگی استفاده می‌شود. تحت هیچ شرایطی نباید با ضد بارداری های خوراکی مصرف شود.زیرا ممکن است باعث بروز لخته های خونی شود.

نتیجه گیری؛ پیشگیری از بارداری

روش‌های جلوگیری از بارداری شامل روش‌های سدی، هورمونی و وسایل پیشگیریکسانی می‌شوند. روش سدی شامل استفاده از کاندوم و دیافراگم است. روش هورمونی شامل قرص‌های ضد بارداری، پچ‌های هورمونی، اسپیرال هورمونی و تزریق هورمونی است. وسایل پیشگیریکسانی شامل اسپیرال مسی، اسپیرال هورمونی، واژینال رینگ، لقاح واژینال و اسپری‌های پیشگیری از بارداری می‌شوند. هر روش دارای مزایا و معایب خاص خود است و باید با توجه به شرایط فردی انتخاب شود. استفاده صحیح از هر یک از این روش‌ها می‌تواند به جلوگیری از بارداری و کاهش شدت عوارض جانبی مرتبط با آن کمک کند.

به طور کلی و با توجه به شکل بالا اثربخشی روش‌های جلوگیری از بارداری به ترتیب زیر می‌باشد:
1) روش‌های دائمی (توبکتومی و وازکتومی) و روش‌های طولانی مدت مانند ایمپلنت‌های کاشتنی و انواع IUD با یا بدون هورمون
 2) روش‌های هورمونی و قرص‌ها و برچسب‌های پوستی و حلقه‌های واژینال و آمپول های تزریقی DMPA
 3) و در آخر روش‌های فیزیکی مانند کاندوم‌های مردانه و زنانه، اسفنج‌های ضد بارداری، دیافراگم و اسپرم کش‌ها و روش‌های سنتی مانند برنامه ریزی بر اساس دوران قاعدگی و ممانعت از وارد کردن اسپرم‌ها به واژن.

دکتر محمدجواد رجبی

منابع(References)

Contraceptive counseling and selection for women

Combined estrogen-progestin contraception: Side effects and health concerns

Postpartum contraception: Counseling and methods

Oral Contraceptive Pill (Birth Control Pill) Hormonal Activity