الکل صنعتی چیست و چه تفاوتی با الکل طبی دارد؟!

تاکنون از طرف سازمان جهانی بهداشت (WHO) و هیچ نهاد بین المللی معتبر دیگری در حوزه سلامت، مصرف خوراکی هیچ یک از انواع الکل ها برای پیشگیری و درمان از ویروس عامل COVID-19 توصیه نشده است.

متاسفانه در پی شیوع COVID-19 در کشور در چند روز اخیر شاهد مسمومیت و مرگ هموطنانمان در نقاط مختلف کشور در اثر مصرف الکل برای محافظت افراد در برابر این ویروس بوده‌ایم، لازم به ذکر است که تاکنون از طرف سازمان جهانی بهداشت (WHO) و هیچ نهاد بین المللی معتبر دیگری در حوزه سلامت، مصرف خوراکی هیچ یک از انواع الکل ها برای پیشگیری و درمان از ویروس عامل COVID-19 توصیه شده است و توصیه ها صرفا به تاثیر مثبت استفاده از الکل ها، به طور خاص اتانول(الکل طبی یا الکل ضد عفونی کننده) نه انواع دیگر آن در ضدعفونی سطوح اشاره دارد.

در این مطلب سعی می‌کنیم نگاهی به روند مسمومیت و اثرات ناشی از مصرف الکل ها خصوصا متانول یا الکل صنعتی که باعث اثرات جبران ناپذیر و حتی مرگ می‌شود، بیاندازیم و در پایان مروری داریم بر روش‌های کنترل و درمان مسمومیت با الکل صنعتی.

انواع الکل ها را بهتر بشناسیم؛ فرق اتانول با متانول چیست؟!

الکل ها دسته‌ای از مواد شیمیایی با کاربردهای گوناگون هستند که در صنایع مختلف استفاده می شوند. الکلی که عوام آن را به عنوان الکل خوراکی می شناسند و هزاران سال است که توسط انسان در فرهنگ‌های مختلف به عنوان یک نوشیدنی مصرف می‌شود، اتانول نام دارد. در اغلب موارد منظور از به کاربردن کلمه عمومی الکل همین اتانول می باشد که به دلیل اثرات سرخوشی و مستی مصرف می‌شود.

اما الکل های دیگری نیز هستند که متاسفانه در برخی موارد اشتباها به جای اتانول مصرف می‌شوند. این الکل ها متاسفانه پتانسیل مسمومیت بیشتری نسبت به اتانول دارند (خود اتانول نیز اثرات زیان‌باری بر سلامت فرد و جامعه چه در صورت مصرف به صورت گهگاهی و چه به صورت استفاده‌ی مداوم، می‌گذارد که در این مطلب بحث نمی‌شود و در مقاله‌ای دیگری به آن پرداخته خواهد شد.)

در بحث مسمومیت اغلب متانول (الکل صنعتی) و اتیلن گلیکول هستند که به جای اتانول استفاده می‌شوند. این دو نوع الکل بیشتر کاربردهای صنعتی داشته و به عنوان ضدیخ، حلال، سوخت و… کاربرد دارند و در پزشکی استفاده نمی‌شوند.

نکته‌ی جالب اینجاست که متانول یا الکل صنعتی و اتیلن گلیکول که اشتباها به جای اتانول مصرف می‌شوند صرفا به خودی خود مشکلی ایجاد نمی‌کنند، بلکه این الکل‌ها تحت تاثیر تغییراتی که در بدن روی آنها رخ می دهد به مواد دیگری تبدیل می‌شوند که این مواد (اصطلاح علمی: متابولیت) بالقوه برای بدن سمی هستند. به طور مثال فقط مصرف 8 گرم از متانول باعث مسمومیت شدید با این ماده می‌شود و مصرف 1 g/kg (1 گرم به ازای هرکیلوگرم وزن بدن) از متانول کاملا کشنده و باعث مرگ می‌شود.

اگرچه مسمومیت شدید در تماس پوستی با متانول نادر است اما این ماده به راحتی از سطح پوست جذب بدن می‌شود و حتما باید احتیاطات لازم در حین کار با متانول(الکل صنعتی) در نظر گرفته شود؛ به طور مثال استفاده از ماسک و دستکش در حین استفاده از متانول.

الکل صنعتی چگونه جذب بدن می شود؟!

متانول به صورت کامل و سریع و از دهان شروع به جذب می‌کند و حداکثر غلظت در خون در عرض 1 تا 2 ساعت ایجاد می‌شود و تقریبا 5 روز طول می‌کشد که از بدن خارج شود. در افرادی که متانول مصرف کرده‌اند می‌توان بوی تند و زننده فرمالدهید را در تنفس و ادرار آنها متوجه شد.

علایم مسمومیت با الکل صنعتی یا متانول

افراد در ابتدای مصرف متانول ممکن است علائمی غیر اختصاصی مانند درد معده حس کنند و همانند مصرف اتانول علائم خواب آلودگی را از خود بروز دهند. اما علایم ظاهری که در چشم فرد مصرف کننده متانول می توان دید شامل گشاد شدن واضح مردمک -توجه شود که در مصرف اتانول این پدیده دیده نمی‌شود- و پرخونی بخش سفید چشم(صلبیه) می‌باشد، تغییر در بینایی فرد در مصرف کنندگان متانول شبیه دید در بوران برف و لکه هایی در میدان دید بینایی می‌باشد.

نهایتا اسید فرمیک و فرمالدهید ناشی از متابولیزه شدن متانول در بدن می توانند به اعصاب شبکیه آسیب بزنند و باعث کوری دائمی در فرد شوند. تند تند نفس زدن، افت فشار خون و کاهش ضربان قلب و تشنج نیز از علایم مسمومیت با متانول می‌باشند. مشکل مهم و تهدید کننده حیات که در مسمومیت با متانول رخ می‌دهد، اسیدوز متابولیک (کاهش pH خون و اسیدی شدن خون) و اختلالات الکترولیتی است که حتما باید برطرف شود.

الکل صنعتی متانول است یا اتانول؟

الکل صنعتی متانول است، اشتباه نخوری داداش! با خوردن متانول اگر نمیرید، در بهترین حالت کور می شوید.

هنگام مسمومیت با الکل صنعتی چه کنیم؟!

اولین اقدام در افرادی که متانول مصرف کرده اند اقدامات حمایتی و باز نگه داشتن راه های هوایی و در اسرع وقت رساندن به مراکز درمانی برای کنترل علائم حیاتی فرد می‌باشد.

در ادامه اشاره‌ای به داروهایی که می‌توان در درمان مسمومیت ناشی از متانول استفاده کرد می‌کنیم. تاکید می‌شود ذکر این مطالب صرفا برای آشنایی و اطلاع کلی از نحوه مدیریت و درمان بیماران در مراکز درمانی می‌باشد. لذا از خود درمانی اکیدا پرهیز کنید و جان خود یا اطرافیانتان را به خطر نیاندازید:

• fomepizole: این دارو تزریقی و به عنوان پادزهر متانول میباشد، که با دوز اولیه 15 mg/kg به صوت داخل وریدی و سپس دوز 10 mg/kg هر 12 ساعت برای 4 روز می باشد.
• ethanol: در مواردی که فومپیزول در دسترس نیست یا به این ماده حساسیت دارند می توان از اتانول 10 % با دوز اولیه 10 mL/kg و سپس انفوزیون 1 mL/kg در هر ساعت، توجه شود که غلظت اتانول در خون نباید از 100 mg/dL بیشتر شود.
• folic acid: تزریق وریدی 50 میلیگرم از ویتامین B9 (اسید فولیک) هر 6 ساعت
• sodium bicarbonate: این دارو به صورت محلول تزریقی می باشد و برای مدیریت و کاهش اسیدیته خون از آن استفاده می‌شود. این دارو در افرادی که pH خون آنها از 7.3 کمتر می‌باشد، با دوز اولیه 1-2 mEq/kg داخل وریدی و سپس انفوزیون 132 mEq از این ماده در محلول 1 لیتری دکستروز 5% با سرعت 200-250 mL/h تزریق می‌شود.

در مواردی که مسمومیت با متانول شدید باشد یا به این داروها پاسخ داده نشود در آخرین اقدام فرد همودیالیز میشود تا مواد سمی حاصل از متانول در بدن از خون پاک شوند.

در صورتی که خودتان یا اطرافیانتان با هرگونه الکلی دچار مسمومیت شدید، سریعا خود یا وی را به اورژانس یا مراکز درمانی برسانید.

دکتر محمدجواد رجبی